Mevzuat.com

16 Ağustos 2007 PERŞEMBE

Resmî Gazete

Sayı : 26615

TEBLİĞ

Sanayi ve Ticaret Bakanlığından :

(TEBLİĞ NO: ÖSG-2007/(27)

MADDE 1 - Bu Tebliğ 8/1/1985 tarihli ve 3143 sayılı, 10/6/1930 tarihli ve 1705 sayılı, 18/11/1960 tarihli ve 132 sayılı kanunlara istinaden hazırlanmıştır.

MADDE 2 - 17/02/1975 tarihli ve 15152 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanarak mecburi uygulamaya konulan TS 1354 "Cer Kurşun-Asit Akümülatörleri" Standardı, Türk Standardları Enstitüsünce TS EN 60254-1 "Akümülatörler-Kurşun Asit Akümülatörleri-Cer Amaçlı Bölüm 1: Genel Kurallar ve Deney Metotları" Standardı adı altında yeniden hazırlanmıştır. Hazırlanan bu standard metni, Resmî Gazete'de yayımı tarihinden itibaren 6 (altı) ay sonra üretim ve satış safhalarında mecburi olarak uygulanacak ve bu geçiş süresi sonunda eski metin uygulamadan kaldırılacaktır.

MADDE 3 - Ekli Standard kapsamına giren malları üreten ve satanların bu Tebliğ hükümlerine uymaları zorunludur.

MADDE 4 - Bu Tebliğ yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

MADDE 5 - Bu Tebliğ hükümlerini Sanayi ve Ticaret Bakanı yürütür.

ICS 29.220.20 TÜRK STANDARDI TS EN 60254-1/Şubat 2007

Akümülâtörler - Kurşun asit akümülatörler - Cer amaçlı -

Bölüm 1: Genel kurallar ve deney metotları

Bu standard, elektrikle tahrik için güç kaynağı olarak kullanılan kurşun - asit cer akümülâtörlerini kapsar.

Açıklanan deneyler, karayolu taşıtları, lokomotifler, endüstriyel taşıtlar ve mekanik olarak kullanılan donanımları ihtiva eden bütün cer akümülâtör uygulamaları ile ilgilidir. Hafif yolcu taşıtları, motosikletler, hafif ticarî taşıtlar vb. taşıtlarda kullanılmak maksadıyla geliştirilmiş akümülâtörleri deneyden geçirmek üzere özel olarak kullanılabilen deneyler IEC 61982-2 gibi alternatif standardlarda bulunabilir.

Bu standardın amacı, cer akümülâtörlerin veya hücrelerinin bazı temel karakteristiklerinin ve bu karakteristiklerin ilgili deney metotları ile birlikte belirtilmesidir.

IEC 60254-2 yaygın olarak kullanılan cer akümülâtör hücrelerinin boyutlarını açıklamasına rağmen bu standarddaki deneyler uygulanması mümkün olması durumunda diğer boyuttaki tek blok akümülâtörlere ve hücrelere uygulanabilir.

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi hâlinde en son baskısı kullanılır.

EN, ISO, IEC vb.

Adı

TS No1)

Adı

No

(İngilizce)

(Türkçe)

IEC 60051

(all parts)

Direct acting indicating analogue electrical - Measuring instruments and their accessories

TS 5588

EN 60051-1

Elektriksel ölçü aletleri ve aksesuarlarları - Doğrudan harekete geçen analog göstergeli

IEC 60254-2

Amendment 1 (2000)

Lead - Acid traction batteries Part 2: Dimensions of cells and terminals and marking of polarity on cells

TS 1354-2

EN 60254-2

Akümülâtörler - Kurşun asit - Cer amaçlı Bölüm 2: Hücrelerin ve bağlantı uçlarının boyutları ve hücre kutuplarının işaretlenmesi

3.1.1 Cer akümülâtörünün en önemli karakteristiği elektrik enerjisini depolama kabiliyetidir. Kullanma şartlarına göre değişen bu kabiliyet, amper-saat (Ah) olarak ölçülür ve C kapasitesi olarak ifade edilir.

3.1.2 Anma kapasitesi CN, hücre/akümülâtör sıcaklığı 30 °C, boşalma süresi 5 h ve kesme gerilimi hücre başına Uf = 1,70 V olarak imalâtçı tarafından beyan edilen referans bir değerdir. Karşılık olan boşalma akımı:

dir.

3.1.3 Gerçek kapasite Ca, Madde 5.2'ye göre tam doldurulmuş bir akümülâtör boşaltılarak belirlenmelidir. Sonuç değer, CN anma kapasitesinin doğrulanması için kullanılır.

Akümülatörler, kendi kendine boşalmanın bir sonucu olarak açık devrede yük kaybederler.

Şarj tutma, belirtilen sıcaklık şartlarında ve sürede, depolamadan sonra açık devrede boşaltılabilir artık kapasite Cr olarak tarif edilir.

Bazı durumlarda cer akümülâtörleri yüksek değerli boşalma akımlarını sağlayabilmelidir:

I ³ IN (A)

Başka bir deyişle yüklerin hızlandırılması ve/veya yükün kaldırılması durumunda 1 saatlik boşalma hızı sağlanmalıdır.

Tüm cer akümülâtörlerinin yüksek akım değerlerini sağlaması gerekmediğinden bu karakteristik yalnızca uygun olduğunda uygulanır.

Yükün değişken yapısından dolayı bir cer akümülâtörünün yüksek hız performansı, 1 h boşalma akımı I1 ile temsil edilir. Yani I1 bu akümülâtörün 1 h içerisinde 30 °C'ta hücre başına Uf = 1,6 V'luk bir kesme gerilimine kadar boşalması için gereken akım değeridir.

Gerekirse, I1 akım değeri, imalâtçı tarafından gösterilmelidir.

Cer akümülâtörüyle sağlanan işletme, her biri genellikle depolanmış enerjinin büyük bir bölümünün kullanıldığı boşalmalardan ve bunları takip eden yeniden şarjlardan oluşur.

Akümülâtörün dayanıklılığı, akümülâtör kapasitesinin 0,8 CN'lik sınırına ulaştığı anda belirtilen şartlarda gerçekleştirebildiği boşalma/tekrar şarj çevrimlerinin sayısıyla tarif edilir.

Kullanılan aletler, gerilim ve akım değerlerinin ölçülmesine imkân sağlamalıdır. Bu aletlerin aralığı ve ölçme metotları her bir deney için belirtilen doğruluk sağlanacak şekilde seçilmelidir.

Analog aletlerde, okumalar, taksimatlandırılmış ölçeklerin son üçte birinde elde edilecek şekilde olmalıdır.

Eş değer bir doğruluk vermeleri şartıyla başka ölçü aletleri kullanılabilir.

Gerilimin ölçülmesi için kullanılan aletler, 0,5 doğruluk sınıfına eşit veya daha iyi doğruluk sınıfından voltmetreler olmalıdır. Kullanılan voltmetrelerin direnci en az 1000 W/V olmalıdır.

Akımın ölçülmesi için kullanılan aletler, 0,5 doğruluk sınıfına eşit veya daha iyi doğruluk sınıfından ampermetreler olmalıdır. Ampermetrenin, şöntün ve uçlarının oluşturduğu takımın 0,5 doğruluk sınıfı veya daha iyi doğruluk sınıfında olmalıdır.

4.1.2.1 Elektrolit erişilebilir olduğunda, hücre sıcaklığı, levhaların üst tarafında elektroda daldırılan bir sıcaklık sondası kullanılarak ölçülmelidir. Sıcaklık ölçme cihazının, taksimatlandırılmış her bir bölmesi 1 K'i aşmayan uygun bir aralıkta olmalıdır. Cihazın mutlak doğruluğu en az 1 K olmalıdır.

4.1.2.2 Elektrolit erişilebilir olmadığında, hücre sıcaklığı, Madde 4.1.2.1'de belirtilenle aynı kalibrasyon doğruluğu ve eş değer ölçek tanımına sahip bir yüzey sıcaklık ölçme cihazı kullanılarak ölçülmelidir. Sıcaklık, elektrolit sıcaklığını en iyi yansıtacak yerde ölçülmelidir.

Elektrolit yoğunluğunun ölçülmesi için, her bir bölümü 5 kg/m3'ü aşmayacak değerde taksimatlandırılmış ölçeği bulunan hidrometreler kullanılmalıdır. Cihazın mutlak doğruluğu en az 5 kg/m3 olmalıdır.

Zamanın ölçülmesinde kullanılan cihazlar, ± % 1 veya daha iyi bir doğrulukta olmalıdır.

Not - Madde 4.1'deki doğruluk kurallarının muhafaza edilmesi hâlinde herhangi bir cihaz kullanılabilir.

4.2.1 Hücreler veya akümülatörler, imalâtçının talimatına uygun olarak hizmete konulmalıdır (örnek olarak kuru şarjlı akümülatörlerin etkinleştirilmesi). Bütün deneyler, kullanılmamış, tam doldurulmuş hücreler veya akümülatörlerde (Madde 4.3) imalâttan itibaren 3 ay içerisinde yapılmalıdır.

Hücreler, bükülgen yüzeyli kutularda deneyden geçirildiğinde, hücre kutusu duvarlarının tüm deney boyunca düz kalmasını sağlayacak biçimde desteklenmeli veya mandallanmalıdır.

Bu husus özellikle valf ayarlı hücreler ile ilgilidir.

4.2.2 Uygulanabildiğinde; deneyden önce, bütün hücrelerin elektrolitinin seviyesi ve yoğunluğu, elektrolitin referans sıcaklığı 30 °C iken, tam dolu akümülâtör için imalâtçının belirttiği gibi olmalıdır.

4.2.3 Uygulanabildiğinde deney sırasında, elektrolitin seviyesi imalâtçının tam dolu akümülatör için belirttiği şekilde muhafaza edilmelidir.

4.2.4 Doldurma suyunun ve elektrolitin saflığı imalâtçının belirttiği gibi olmalıdır.

Hücreler veya akümülatörler; akım/gerilim değeri imalâtçının belirttiği değerde doldurma yapılırken, gözlemlenen gerilim/akım ve erişilebildiğinde, elektrolit yoğunluğu 2 saatlik sürede önemsenecek değişiklik göstermediğinde, tam doldurulmuş olarak kabul edilir. Sıcaklıktaki değişiklikler dikkate alınmalıdır.

- 5 saat kapasite (Madde 5.2)

- Şarj tutma (Madde 5.3)

- Yüksek hızda boşaltma yeteneği (Madde 5.4)

deneyleri ya yeni tamamlanmış bir akümülatör üzerinde ya da onu temsil eden bir bölüm üzerinde burada verilen sıraya göre yapılabilir.

Kabul veya değerlendirme için 5 saatlik kapasite deneyi veya akümülâtör tedarikçisi ve akümülatör kullanıcısı arasındaki anlaşmayla belirlenen deney seçilmelidir.

Şarj tutma deneyi ve yüksek hızda boşaltma yeteneği deneyi isteğe bağlıdır.

5.1.2 Çevrimlerde dayanıklılık deneyi (Madde 5.5) tahrip edici bir deneydir ve aynı tipten en az 3 hücre üzerinde gerçekleştirilmelidir.

Deney numuneleri için akümülâtörlerin takıldığı andaki boyutların aynen korunması için uygun ambalâjlama temin edilmelidir.

5.2.1 Sıcaklık okumalarını gerçekleştirmek için 6 hücre grubu başına 1 pilot hücre seçilir. Pilot hücrelerin ortalamasının akümülâtörün ortalama sıcaklığını temsil ettiği kabul edilir.

Her bir pilot hücrenin sıcaklığı, boşalmadan hemen önce okunmalıdır. Her bir okuma değeri 15 °C ile 40 °C arasında kalmalıdır. Ortalama başlangıç hücre sıcaklığı to elde edilen değerlerin aritmetik ortalaması olarak hesaplanır.

5.2.2 Akümülatör Madde 4.3'e göre tam olarak doldurulmalıdır.

5.2.3 Doldurmanın bitiminden sonra 1 saat ile 24 saat arasında akümülâtör IN akımı (Madde 3.1.2) ile boşaltılmalıdır.

Tüm boşalma süresince bu akım ± % 1 içinde sabit tutulmalıdır.

5.2.4 Akümülâtörün, uçları arasındaki gerilim (akümülâtör çıkış kabloları hariç), zamana göre otomatik olarak kaydedilmelidir veya bir voltmetre kullanılarak uygun zaman aralıklarında not edilmelidir (Madde 4.1.1.2).

5.2.5 Ortalama gerilim, hücre başına 1,70 V'a eriştiğinde boşaltma kesilir. Boşalma süresi kaydedilmelidir.

5.2.6 to başlangıç sıcaklığında, düzeltilmemiş kapasite C (amper.saat), boşaltma akımı (amper) ile boşalma süresinin (saat), çarpımıyla hesaplanır.

5.2.7 to başlangıç sıcaklığı (Madde 5.2.1) referans sıcaklığından (30 °C) farklı ise, Madde 5.2.6'ya göre bulunan C kapasitesi:

(Ah)

formülü ile gerçek Ca kapasitesine düzeltilmelidir

Burada;

to: Başlangıç sıcaklığı,

tr : Referans sıcaklığı (30 °C)

l1: 0,006 (°C)-1 5 saatlik kapasite için

dir.

5.2.8 Beyan kapasite deneyine sunulan yeni bir akümülatör Madde 5.2.2'den Madde 5.2.6'ya kadar tekrarlanan CN boşaltma/doldurma çevrimlerine maruz bırakıldığında, en az:

Ca = 0,85 CN (birinci çevrimde)

Ca = 1,00 CN (onuncu çevrimde veya daha önce)

değerini sağlamalıdır.

5.3.1 Madde 5.2'ye göre kapasite deneyinden geçirildikten ve Ca ³ CN elde edildikten sonra akümülatör Madde 4.3'e göre tekrar doldurulur. Yüzeyleri herhangi bir iletken malzeme izini veya elektroliti yok etmek üzere temizlenir ve kurulanır.

5.3.2 Akümülatör ortalama hücre sıcaklığı 20 °C ± 2 °C olarak 28 gün (672 saat) süre ile açık devre durumunda (başka bir deyişle elektrik yükü bağlanmadan) depolanmalıdır.

Bu süre esnasında en yüksek hücre sıcaklığı +25 °C'u aşmamalı ve en düşük sıcaklık +15 °C'dan düşük olmamalıdır.

5.3.3 Açık devre depolamanın sonunda Madde 5.3.2'ye göre hücrelerin sıcaklığı Madde 5.2.1'de belirtilen aralığa ayarlanır. Bundan sonra artık kapasite Cr, IN standard akımıyla (Madde 3.1.2) boşalma ile ve daha sonra Madde 5.2.4'den Madde 5.2.7'ye kadar olan maddelere uygun olarak belirlenir.

5.3.4 Artık kapasite Cr, 0,85 Ca'dan küçük olmamalıdır.

5.3.5 Deneyden sonra akümülatör Madde 4.3'e göre tam olarak doldurulmalıdır.

5.4.1 Yüksek hızlı performans değerinin (I1) doğrulanması deneyi, Madde 5.2'ye göre Ca ³ CN kapasitesini sağlamış olan yeni akümülatörde uygulanır.

5.4.2 Başlangıç akümülatör sıcaklığı (to) ve ortam sıcaklığı Madde 5.2.1'e uygun olmalıdır.

5.4.3 Doldurma işleminin sonunda 1 h ile 24 h içerisinde, akümülatör imalâtçının belirlediği I1 akımında boşalma işlemine maruz bırakılır (Madde 3.3).

Ortalama boşalma akımı I1 ± % 1'e karşılık gelmelidir. Akım sapmaları, hiçbir zaman I1'in ± % 5'ini aşmamalıdır.

5.4.4 Akümülatörün (akümülatör çıkış kabloları hariç) bağlantı uçları arasındaki gerilim, ya zamana karşı otomatik olarak kaydedilebilir olmalı yada bir voltmetre kullanılarak uygun zaman aralıklarında kaydedilmelidir.

5.4.5 Pilot hücrelerin ortalama sıcaklığı (to) ölçülmelidir ve Th boşalma zamanı aşağıdaki formüle göre hesaplanmalıdır:

Th = 1 (h) [1 + l2 {to - 30 (°C)}]

Burada:

l2 = 0,01 (°C)-1 olup bu değer 1 h'lik kapasite içindir.

5.4.6 Hücreler/tek bloklar veya akümülatörler hücre başına nihaî ortalama gerilim 1,60 V'dan az olmayacağı Th saatlik bir süre boyunca boşaltılmalıdır.

Bununla birlikte hücre başına 1,60 V'luk bir ortalama gerilime Th boşalma süresinden önce erişilirse bu akım kesilebilir. Bu durumda boşalmakta olan hücreler veya akümülatörlerin bu deneyde olumsuz sonuç verdiği kabul edilir.

5.4.7 Bu deneyden sonra, akümülatör Madde 4.3'e uygun olarak tamamen yeniden doldurulmalıdır.

5.5.1 Deney Madde 5.1'de belirtildiği gibi hücre numuneleri üzerinde yapılmalıdır.

5.5.2 Madde 5.2'deki gerçek kapasite deneyinden geçirildikten sonra ve en az CN anma kapasitesine eşit bir Ca kapasitesi gösteren hücreler, Madde 4.3'te belirtildiği gibi yeniden doldurulmalıdır.

5.5.3 Hücreler/tek bloklar, daha sonra her bir çevrim serisi aşağıdakilerden oluşan sürekli bir çevrim serisine tabi tutulacağı bir düzeneğe bağlanmalıdır.

- I(A) = CN (Ah) / 4 (h)'lik akımda 3 saatlik boşalma,

- Boşalmadan hemen sonra, akümülatör Çizelge 1'de belirtildiği gibi doldurma kapasitesi ile doldurmanın sonrasındaki akım I (A) = CN (Ah)/16,66 (h)'den büyük olmayacak şekilde 9 saatlik yeniden doldurma.

Çizelge 1 - Hücre yeniden doldurma faktörleri

Tekrar doldurma kapasitesi

Doldurma faktörü

Hücre tipi

0,864 C

1,15

A, B, C, D (IEC 60254-2, Çizelge 1)

a,b,c,d (IEC 60254-2 Amendment 1, Çizelge 2)

0,937 C

1,25

E, F, G (IEC 60254-2, Çizelge 1)

e,f,g (IEC 60254-2 Amendment 1, Çizelge 2)

0,787 C

1,05 (tipik)

Elektrolit karıştırmalı hücreler

Not 1 - Elektrolit karıştırmalı hücreler, yukarıda belirtildiği gibi daha düşük doldurma faktörü gerektirir. Elektrolit yoğunluğu yükseltilmiş hücreler normal doldurma faktörüne göre daha yüksek doldurma faktörü gerektirir. Bu gibi durumlarda veya diğer özel durumlarda imalâtçının talimatlarına uyulmalıdır.

Not 2 - Tek blok akümülâtörlerin IEC 60254-2 Çizelge 1'deki boyutlara uygun olmadığı yerlerde yeniden doldurma kapasitesi/doldurma faktörü bu çizelgelerdeki hücrelerle mukayese edildiğinde hücre yüksekliğine uygun olacak şekilde uygulanmalıdır.

I (A) = 0,2 CN (A) akımla 3,5 saatlik boşalma,

İmalâtçı tarafından başkaca istenmedikçe, hücre başına 2,4 V'u aşmayan sabit gerilimde son iki saatteki sınır değeri I (A) = CN (Ah)/66,66 (h) olan akım ile en çok 14 saatlik yeniden doldurma.

Not - Sabit gerilim ile doldurmanın başlangıcı esnasında çalışma ömrü nedeniyle bir akım sınırlaması kabul edilebilir veya tavsiye edilebilir.

Doldurmanın son iki saati esnasında gerilimin hücre başına 2,45 V'u aşmasına izin verilebilir.

5.5.3.3 Madde 5.5.3.1 veya Madde 5.5.3.2'deki deneylerinin her birinin tamamı boyunca, hücrelerin sıcaklığı 33 °C ile 43 °C arasında muhafaza edilmelidir.

5.5.4 Her 50 çevrim ± 5 çevrim serisinden sonra hücreler/tek bloklar, Madde 5.2'de belirtilen kapasite deneyinden geçirilmelidir.

Deney, bu deneyin sonucu olan Ca düzeltilmiş kapasitesinin her bir 50 çevrim ± 5 çevrimlik 2 art arda seri sırasında 0,8 CN'den düşük olması durumunda tamamlanmış sayılır.

5.5.5 Çevrimlerde dayanıklılık 2 son serinin birincisinin nihayetine kadar tamamlanan çevrim sayısıdır. Bu sayı en az imalâtçının belirttiği sayıya eşit olmalıdır.

6.1.1 Bir hücrenin enerji yoğunluğu belirtildiğinde Madde 5.2'de belirtilen kapasite deneyi uygulanmalı ve deney sırasında kullanılan ortalama gerilim belirlenmelidir. Bu ortalama gerilim, belirtilen boşalma periyodu boyunca eşit olarak dağıtılmış en az 5 gerilim okuma değerine dayanmalıdır. Başlangıç okuması boşalmanın başlangıcından 5 s sonra alınır.

6.1.2 "Gravimetrik enerji yoğunluğu" (GED), 5 saatlik değer olan (GEDc5) veya 1 saatlik değer olan (GEDc1), olarak Wh/kg cinsinden ifade edilmelidir.

6.1.3 "Volumetrik enerji yoğunluğu" (GED), 5 saatlik değer olan (VEDc5) veya 1 saatlik değer olan (VEDc1) olarak Wh/kL cinsinden ifade edilmelidir.

6.1.4 Hücre ağırlıkları, tek bloğun ayrılmaz bir bölümü olması durumu hariç, hücreler arası bağlayıcıları ihtiva etmez.

6.1.5 Hücre boyutları, bağlantı uçları, havalandırma tıpaları vb. dâhil dıştan dışa boyutlar olmalıdır.

IEC 60050-482:2004, International electrotechnical (IEV) - Part 482: Primary and secondary cells and batteries

IEC 61982-2, Secondary batteries for the propulsion of electric road vehicles - Part 2: Dynamic discharge performance test and dynamic endurence test

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standardlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standardın tarihinin belirtilmemesi hâlinde ilgili standardın en son baskısı kullanılır.

Not - Uluslararası bir standardda, CENELEC tarafından (mod) ile gösterilen ortak değişiklikler yapıldığında, ilgili EN/HD uygulanır.

IEC, ISO No

Tarih

Standardın Adı

EN/HD

Tarih

IEC 60051

Series

Direct acting indicating analogue electrical - Measuring instruments and their accessories

EN 60051

Series

IEC 60254-2

A1

1997

2000

Lead - acid traction batteries Part 2: Dimensions of cells and terminals and marking of polarity on cells

EN 60254-2

A1

1997

2000

1) TSE Notu : Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır.